Garfield’dan Homoeconomicus Dersleri

‘’Düsturum şudur; Ben, Ben, Önce Ben, Evet oldukça bencil sayılırım‘’ diyerek söze başlar obur kedimiz bir macerasını anlatırken. Lazanya yemekten ve televizyon izlemekten hoşlanırken, sahibine ve meşhur ev arkadaşı Odie’ye olan sevgisini de hep gizler. Bu özelliklerine en zeki olduğunu iddia etmeyi de ekler. Tabi biz bunlara mama yiyebilme amacına ulaşmak için evde yaşayan ve zımni olarak anlaştıkları fareyi yakalamış numarası yaptığından cingözlüğünü de ekliyoruz. Dahası, ‘’elektrik yok, konfor yok, fırın yok, televizyon yok’’ mızmızlıklarını da fısıldamalıyız.
Sahibi Jon’a noel hediyesi olarak kendi portresi ve doğum gününü işaretlediği bir takvimi hediye edebilecek kadar kendini önemseyen bir karakter var karşımızda. Sanırım çok azımız eline su dökeriz. Kendini hiçbir koşulda riske atmayan tembel bir kedidir Garfield. ‘’Her şeyi ele geçirme, kullanma ve koruma yolları’’nda ise türlü türlü taktiklerle bizlerin nasıl en büyük olacağına, diğerlerinden üstün olmak amacına nasıl erişeceğimize dair kestirme yollar sunar. Bunlardan bazıları, şöyledir; Öncelikle, yaşamda en önemli şeyin kendisinin olduğunu fark etmelidir birey. Çeşitli ego eksersizlerini –evet pilates ya da aerobik değil- tavsiye eder; örneğin aynada kırışıklıkların kaybolana kadar yüzünü ger ve ‘’ennnn fazla yirmiyim’’ de, taa ki bunu gülmeden yapana kadar tekrarla; eksikliklerinin listesini çıkar ve listeyi sıkıca tut sonra yırt ve parçala ‘’mükemmelim’’ diye düşün. Diğerlerini etkilemenin ve üstün olmanın yolları, daha yeni başlıyor. Birinci sınıf egonla sınıfsız bir insan gibi giyinmeyi bırakıp, ipek bir eşarp ya da bir Ferrari ile gezmelisin, hatta paltonu giymeden omzunda tutmak önemlidir, yağcılık yapmak isteyen birileri mutlaka omzundan alacaktır diye salık verir üstadımız. Daha da ileriye giderek şunları da ekler; Üstün insanlar, amaçlarına ulaşana kadar olayların üzerine gidenlerdir. Sosyal üstünlük, ahlaki üstünlük, sanatsal üstünlük gibi üstünlüğün alt başlıklarını elde etmek için sadece ekonomik üstünlük de yeterlidir, böylece diğerlerinin satışa çıkmasını beklemeye gerek yoktur. Hayatın amacı, en yüksek yere en kısa zamanda gelmektir. İş alımlarında ise benim yazarken sizlerin okurken içini gıcıklayacak fakat istemeye istemeye ne kadar gerçekçi olduğunu göreceğimiz şu satırlara da değinmeden geçemeyeceğim; ‘’Seni işe alması için birini etkiledin, aldattın ya da rüşvet verdin. Çalışarak yer edinmek en doğrusu olsa da gerçek hayatta karşılığını alamamak ihtimali dolayısıyla, her türlü pis ve sinsi işi yap. Etrafında dalkavuk topla, dalkavuk olmadan kimse yükselemez.’’ Bundan sonrasını merak eden okuyucuya bırakıyorum, modern toplumun değerleri olarak adlandıracak olursak, Yunan mitolojileri, masallarımız, dini öğretiler, iyilerin kazanacağı bir dünya hayalini kurdururken, karşımıza kötülerin ve ahlaksızların kazandığı bir dünya manzarası çıkıyor. Açıkcası, bu tabloda homoeconomicus, Sen’in ‘’sosyal moron’’ undan çok daha fazlasına tekabül ediyor. Amaca giden her yolun mubah olması, iktisadi adamın başvurduğu araçsal rasyonaliteye işaret ederken, sosyal hayatta da Garfield olarak kılık değiştiriyor.
Peki, yazarın aklına iktisadi adamın iyi bir temsili olarak Garfield nereden geldi? Cevap, ‘’Mim Savaşları-Neoklasik iktisadı Yaratıcı İmhası’’ adlı ilginç kitapta saklı. Üniversitelerde iktisat/ekonomi derslerini nasıl zenginleştiririz ya da aslında bu derslerde nelerden bahsetmeliyiz? Öğrenciler, aslında neleri merak eder ya da neleri sorgulamalıdır? Bu ve benzeri sorularla kafa açıcı deriz ya işte tam da öyle bir kitap ‘’Mim Savaşları’’. Gerçek dünya ekonomisi ders kitabı olarak kendini tanımlayan eser için hiç de fazla değil bu başlık. Önsözüne ‘’hey siz, oradaki tüm öğrenciler,’’ diyerek başlıyor ve iktisadın ruhu için mücadele adlı ilk bölümüyle mikrofonu sırası geldikçe iktisat öğrencilerine veriyor. Hocana sor bakalım ‘’Toplumumuzda finansın rolü ne olmalı? Peki ya bankaların rolü? İklim değişikliği olgusunun iktisat eğitimimiz içindeki yeri nedir? Dünyadaki yaşama tamamen son verecek büyük bir felaketi tasavvur etmek, kapitalist ilişkilerde gerçek bir değişimi hayal etmekten neden daha kolay? Sıcak parayı Robin Hood vergisiyle soğutsak nasıl olur? ….. Özellikle 2008 küresel kriziyle tökezleyen ana akım iktisada yönelik daha pek çok eleştirel soru ve Akerloff’tan Stiglitz’e pek iktisatçının makaleleri ve harika görseller eşliğinde ilgi çekici ve farklı bir kitap. Reklamlardan, iklim değişimine, permakültürden, gerçek mutluluğa, kendini yaşamaya hazırlık el kitabı demek yerinde. Bütün maliyetleri içselleştirdiğimizi düşündüren, Amerikan rüyasının reddedildiği İslami iktisadabile kapı aralayan bu kitabı, şiddetle öneriyorum.

Kitaba sıklıkla başvurduğum ve her seferinde zevk aldığımı itiraf ederken, aslında Garfield’in bir homoeconomicus prototipi olduğunu ima eden şey de, işte buradaki ‘’Ayrıştırıcı Yaşamsal Bilgiler’’ dersinin afişinde (bir yandan da böyle bir dersi anlatabilmek hayaliyle  ). Rahat ve düşüncesiz bir zenginliğin etik gerilimlerinin dümenini tutabilmek için gerekli rasyonelleştirme becerilerini kazandırmak, dersin öğrenim kazanımı.

Öğrencilerin birer karar verici ve eylemci olarak, tam da bir kavşakta olduğunu ve ana akım yolu tercih edebileceği gibi, iktisadın karmaşık ve dinamik bir yapıya sahip olduğunu anlamak için gereken eğitimi talep etmeyi ve adaletsiz, istikrarsız ve sürdürülebilirlikten uzak olan yapısını tedavi etmeyi de tercih edebileceğini gözler önüne seriyor.
Bu kavşak, küresel krizden bu yana belki şu birkaç yıl içinde yolda ilerleyenlere yeni bir kavşak daha çıkarmış vaziyette, gelişen üstün teknolojiyle ne yapabileceğimiz ve özelde de iktisat eğitiminde ne yapmamız gerektiği. Son günlerde, varsın insanlar robotların dünyayı ve insanlığı ele geçireceği fikrine kapılarak bilim kurgu korku filmleri çeksin, gerçeklerin bu korkulardan uzak olacağı kanaatimdeyim. Daha çok kulağımı şu sözlere veriyorum. Videoya ulaşabilmeniz için linki bırakıyorum.
Evet, robotlar, işlerimizin çoğunu bizim yerimize yapacakken ve nüfus da bu hızla azalmayacakken, milyonlarca işsiz ortaya çıkacakken, bizler yaklaşık iki yüz yıl önceki sınai devrim koşullarının tekniği ve bilimiyle mi yola devam edeceğiz? Yukarıda önerilen bir ders, belki bugünleri kurtarmaya yönelik iyi bir başlangıç ve seçmeli bir ders olabilecekken, iktisat eğitimi nasıl olmalı? Robotlarla ve yapay zekâyla baş etmemiz mümkün değilken, biz hala faiz hesaplamaları, makro-mikro iktisadi analiz dersleriyle ne yapabiliriz ki? Bu sorular, birçok bilim insanını özellikle de iktisatçıların kafasını hayli kurcalıyor bugünlerde. Bir iktisatçının mühendislik bilgisine olan ihtiyacı değil aynı zamanda bir hukuk öğrencisinin de büyük veri analizi yapabilme gibi yetkinliklerden haberdar olması gereken bir geleceğe doğru ilerliyoruz. Öncelerinde tek bir alanda uzmanlaşmamız istenirken, artık çok disiplinli bir dünyada pek çok alanda beceriye sahip insanlara ihtiyaç var. Deterministik olandan, duyguları olan, etkileşimi olan ve sosyal olana doğru dünya tekrar bir araya geliyor. Değişen dünya ve emek piyasaları için yenilememiz gereken bir iktisat literatürü var. Davranışsal iktisadın işe yarayacağı kesin, Garfield’in dünyası artık yavaş yavaş kaybolurken, daha iyisini istemek ve başarmak dileğiyle….
Kaynaklar
Lasn, K ve Adbusters, ‘’Mim Savaşları- Neoklasik İktisadın Yaratıcı İmhası’’ Çev. Yiğit Atılgan, Merve Erol vd. Metis Yayınları 2013, İstanbul
Watchtel, A. ‘’Universities in the Age of AI’’ Erişim: https://www.project-syndicate.org/commentary/artificial-intelligence-higher-education-by-andrew-wachtel-2018-02?a_la=english&a_d=5a743a3e78b6c7231486265d&a_m=&a_a=click&a_s=&a_p=homepage&a_li=artificial-intelligence-higher-education-by-andrew-wachtel-2018-02&a_pa=curated&a_ps=secondary-articles
Rogoff, K. ‘’ When will Tech Disrupt Higher Education? ‘’ Erişim; https://www.project-syndicate.org/commentary/tech-disruption-of-higher-education-by-kenneth-rogoff-2018-02
Davis, Jim, ‘’Garfield ile Arkadaşları- Lazanya Saldırısı’’ Çev. Elif Gökteke 3.baskı Yapı Kredi Yayınları 2015, İstanbul
Davis, Jim, ‘’Garfield Yetişkinler Serisi- En büyük ben her şeyi ele geçirme, kullanma ve koruma yolları’’ Çev. Sırma Özkan Aksoy Yayıncılık 1998 İstanbul
Dais, Jim, ‘’Garfield ile Arkadaşları 16.Gönüllü Yıldız’’ Çev. Elif Gökteke Yapı Kredi Yayınları 2015, İstanbul
İlk Görsel: https://garfield.com/
Görsel 2 ve 3: Lasn, K ve Adbusters, ‘’Mim Savaşları- Neoklasik İktisadın Yaratıcı İmhası’’ Çev. Yiğit Atılgan, Merve Erol vd. Metis Yayınları 2013, İstanbul