Afetlerle Kalkınma: Tecrübeler, Politikalar ve Beklentiler

“Afetlerle Kalkınma: Tecrübeler, Politikalar ve Beklentiler” uzun erimli bir çalışmanın keyifli bir ürünü olarak Nisan-2016’da, Efil Yayınevi etiketi ile Sağlam KOBİ’nin destekleri ile raflarda yerini aldı. Türkçe literatüre önemli bir katkı niteliğinde olan bu çalışmanın ortaya çıkmasında çok değerli 19 yazarın emeği ve desteği var*.
Kitabın en önemli ayırdedici özelliği Türkçe’de bu konuda henüz çok yeni olan literatüre önemli bir katkı ve farklı bir perspektif katıyor olması. Çeşitli bakış açıları ile çok önemli ve bir o kadar da orijinal katkılar veren yazarlarımız sayesinde ortaya önemli bir çalışma çıkmış oldu. İkisi Japon olmak üzere 19 yazar tarafından kaleme alınan bu ortak çalışma umarız ki ikinci derleme kitap ile tamamlanarak ilgili alanda çalışanlar için bir kaynak oluşturur.
Bu kitabı, editörü olarak benim için özel kılan, akademik değeri ve anlamının çok ötesinde “duygusal” bir anlamı da var.
Zira bu bir aşk hikâyesi…
“Afetler”, gönül meselemdi…
İktisadi Kalkınma ise akademik merak ve ilgi alanım!
Bu kitapla ikisi bir araya gelmiş oldu.
İkincisi ile perçinleşmiş olacak… [İkinci defa ‘ikinci’ kitap vurgusu yaptım: Ayrıntılar birazdan…]
* * *
Kitabın derleme süreci çok öğretici oldu. Hem akademik hayatın yoğunluğuna kapılmış çok değerli yazarlardan bölümleri alabilmek, hem de ilk olacak bu çalışmanın mümkün olduğunca en iyi şekilde tasarlanmasını sağlamak için bir zaman ve stres yönetimi tecrübesi edinmiş oldum. Hatırlandığında, bu satırları okuyan bazı yazarlarımızın yüzünde gülümsemeye sebep olacak uzun ve keyifli telefon görüşmeleri sonrasında bitmek bilmeyen bir motivasyon ile bölümlerin tamamlanmasını beklemek ve geldiğinde çocukça bir heyecanla hemen her şeyi bırakıp okumaya başlamak bile benim için çok öğretici ve bir o kadar da keyifli idi.
Kitap, ODTÜ’den emekli öğretim üyesi hocamız Fikret Şenses’in kendi ifadesiyle “kısa bir kutlama yazısı” yerine oldukça kapsamlı bir biçimde kaleme aldığı “Afetler ve Kalkınma Konusuna Toplu Bakış” başlıklı sunuş ve değerlendirme bölümü ile başlıyor. Bir anlamda yönetici özeti niteliğinde olan bu yazı ile kitabın neden okunması gerektiği net bir biçimde ortaya konmuş durumda.
Genel çerçeveyi oluşturan “Doğal Afetlerin Felaketlere Dönüşmesinin Arkasındaki Ekonomi-Politik” başlıklı bölüm Fikret Adaman’a ait. Bu bölüm kapsamında Dünya Bankası ile Birleşmiş Milletler’in 2010 tarihli ortak yayını olan Natural Hazards, UnNatural Disasters: The Economics of Effective Prevention (Doğal Afetler, Doğal Olmayan Felaketler: Etkili Koruma Önlemlerinin Ekonomisi) başlıklı rapora dayanılarak afetlerin ekonomi-politiği analiz ediliyor.
Kitabın ilk kısmı, afetlerle kalkınmada Doğu Asya tecrübelerinin ele alındığı dört bölümden oluşuyor. JICA-Türkiye ofisinden Taichi Minamitani tarafından kaleme alınan “Afetlerle Kalkınmaya Yönelik Üç Eylem ve Üç Farkındalık” başlıklı bölüm sadece Türkiye ekonomisi için değil afet riski ile karşı karşıya olan tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için dersler içeriyor. K. Ali Akkemik ve Akiko Kamesaka tarafından kaleme alınan “Büyük Doğu Japonya Depremi’nin Ekonomik Davranış Üzerindeki Etkileri” başlıklı bölüm 2011 yılında meydana gelen Büyük Doğu Japonya Depremi’nin fiziksel ve ekonomik zararlarının yanı sıra insanların öznel refah seviyelerinde ve algılamalarında da büyük hasara sebep olduğunu vurgulamakta. Doğal afetlerin insanların iktisadi davranışlarında önemli değişikliklere hatta sapmalara sebep olduğunu ve Büyük Doğu Japonya Depremi sonrasında Japonya’da ekonomik davranışta gözlemlenen değişiklikleri ortaya koyarak muhtemel sebepleri sorgulayan bu bölümü Ali Tolga Özden’in kalem aldığı “Yerel Topluluklarda Afet Bilinci Oluşturulması: Türkiye-Japonya Karşılaştırması Üzerinden Afet Kültürü Tartışması” başlıklı çalışma izlemekte. Bu bölümün temel vurgusu, Türkiye’de Van ili örneği ve Japonya’da Minami Kasabası örneklerinin kişisel deneyimler ışığında incelenerek geçmiş afet deneyimlerinin gerek fiziksel yapıya gerekse afet bilinci oluşturulması çabalarına nasıl yansıdığı yönündedir. Afetlerle Kalkınmada Doğu Asya Tecrübelerinin aktarıldığı birinci kısım Altay Atlı’nın kaleme aldığı “Doğal Afetlerin Kalkınma Sürecine Etkisi: Çin ve 2008 Sichuan Depremi” başlıklı çalışma ile tamamlanmakta.
Kitabın ikinci kısmı Afetlerle Kalkınmada Türkiye’nin tecrübeleri ve çabalarına odaklanmakta. Bu kısmın ilk bölümü Mehmet Balcılar ve Fuat Oktay’ın birlikte kaleme aldıkları bir saha çalışması ile başlamakta. “Türkiye’nin Afetselliği: Afet Etkileri ve Afetlerden Etkilenme Saha Araştırması Sonuçları” başlıklı bölümde sel, heyelan, deprem, çığ, yangın, (5 ve üzeri ölümlü) trafik kazası ve kaya düşmesi olmak üzere Türkiye’de kayıplara yol açan yedi ana afet türüne ilişkin yapılan ayrıntılı bir saha çalışmasının sonuçları analiz edilmekte. Tarafımızdan kaleme alınan “Kalkınma Politikalarının Tasarımında Doğal Afetleri Dikkate Almak: Türkiye Üzerine Bir Tartışma” başlıklı çalışmada ise Türkiye’nin kalkınma politikalarında ve planlarında afetlerin ne ölçüde dikkate alındığı incelenmekte. Bu çerçevede kaleme alınan çalışmanın temel vurgusu, iktisadi kalkınmanın planlanmasında doğal afetleri (de) dikkate alan dinamik-akıllı kalkınma politikalarının tasarımı üzerine. Türkiye özelinde bir değerlendirme ile tartışma spesifik hale getirilerek çalışma 1999 Marmara ve Düzce Depremlerinin önemli bir kırılma noktası olduğuna dikkat çekmektedir. Türkiye’nin afet yönetimi tecrübelerine ilişkin son çalışma ise Ali Tolga Özden ve B. Burçak Başbuğ Erkan tarafından kaleme alınan “Sürdürülebilir Kalkınma Sorunsalı Üzerinden Afet-Kalkınma Terminolojisinin Türkiye Özelinde Yeniden Tartışılması” başlıklı çalışmadır. Literatür tartışmalarına da yer veren çalışmanın odak noktası, Ankara-OSTİM’de (Organize Sanayi Bölgesi) deneyimlenen insan kaynaklı bir afetin etkileri üzerinden afet-kalkınma paradoksunun analizi.
Kitabın üçüncü ayrımı Göç, Yoksulluk ve Afetlerin Ekonomi Politiğine yönelik çalışmaları kapsamakta. Gülten Dursun tarafından kaleme alınan “İklim Değişiklikleri ve Doğal Felaketlerin Kent Yoksullarının Savunmasızlığına Etkisi” başlıklı bölümde, doğal afet riski ve savunmasızlık tartışması, nüfus yoğunluğu, kentleşme, yoksulluk ve sınıfsal açıdan ele alınarak Nepal Depremi, Katrina Kasırgası gibi örnekler incelenmekte. Çalışma, doğal afet sonrası en büyük kayıpların olduğu bölgelerin, kentlerin en marjinal, en yoksul ve etnisite açısından ayrımcılığa maruz kalan kesimleri olduğunu vurgulamakta. Gökay Özerim, Türkiye için oldukça güncel bir sorun olan göç sorununu, iklim değişikliği ve afetler açısından yaklaşarak kaleme aldığı “Çevresel Göçlerden Doğal Afet Sonrası Göçlere: Uluslararası Toplum ve Uluslararası Aktörler Ekseninde Bir Değerlendirme” başlıklı bölüm ile ilgili literatüre farklı bir bakış açısı kazandırmakta. Çalışma afet sonrası göçlerin, hem afeti yaşayan toplumların hem de bu göç hareketine dâhil olanların yerleştikleri toplumların sosyal ve ekonomik dinamiklerini önemli bir dönüşüm sürecine sokabileceğine odaklanarak bir yeniden yapılanma sürecine zemin oluşturduğuna işaret etmekte. Afetlerin ekonomik ve toplumsal etkileri ile birlikte ortaya çıkan siyasal ve politik etkilerini kapsamlı bir değerlendirme ile analiz eden “Doğal Afetlerin Ekonomi Politiği” başlıklı bölüm Nurullah Gür’e ait. Gür, doğal afetlerin ekonomi politiğe etkilerini, hükümetlerin ömrüne olan etkiler, yolsuzluğa olan etkiler ve kamu politikaları üzerine etkiler olmak üzere üç farklı kanaldan incelemekte. Doğal afetlerin kamu kesiminde ortaya çıkardığı belirsizlik ve çarpıklıklarla daha iyi mücadele edilmesine ve gelecekte meydana gelebilecek afetlerin sosyal ve ekonomik etkilerinin azaltılmasına yönelik yaklaşımları inceliyor. Günhan Erdem, “Afet Risk Yönetimi ve Sürdürülebilir Kalkınma” başlıklı bölümü ile afetlerin sebep olduğu kayıpların sürdürülebilir kalkınma programlarının işleyişi üzerinde olumsuz etkilerini ele almakta ve bu programlar için öngörülmüş kaynakların afet sonrası iyileştirme uygulamalarına sevk edilmesine sebep olacağını vurgulamakta. “Afet Planlama ve Müdahalesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü ve Önemi” başlıklı bölüm ile Meltem İnce Yenilmez, Türkiye’nin sıklıkla yaşadığı depremlerin öncesi ve sonrasında sivil toplum kuruluşlarının izlediği stratejileri incelemekte ve uygulanan programların başarısının, yaşanan ya da yaşanacak afetlerin olası zararlarını azaltacağını vurgulamakta. Çalışmanın temel vurgusu deprem gibi afetlere bağlı mücadele durumlarında, sivil toplum kuruluşlarının, kurumlar ve topluluklar arası işbirliği ile daha etkin kaynak kullanımının, hem vatandaşların hem de toplulukların yaşamlarında oluşacak felaketi önleyeceği yönündedir. Gresi Sanje ise, önceki bölümü tamamlayıcı nitelikteki “Afetlerle Kalkınmada Doğal Kaynak: Gönüllülük” başlıklı çalışmasında afetle kalkınmanın sürdürülebilir bir strateji içerisinde gerçekleşmesinin, toplumun gönüllü olarak katılım gösterdiği, açık iletişim ve bilgi sistemleri içerisinde oluşturulan afet riski azaltma stratejileri dahilinde mümkün olacağını vurgulamakta ve doğal ve sürdürülebilir bir kaynak olarak gönüllülük faaliyetlerinin kullanılabilmesi için, hem toplumun bilinçlendirilmesi, hem de gönüllü faaliyetleri organize edecek sistemlerin geliştirilmesi gerektiğinin altını çizmekte. Kitabın finali, İktisadiyat’ın kurucusu sevgili Ü. Barış Urhan ve eş-yazarı Serkan Küçükşenel tarafından kaleme alınan ve afetlere deneysel iktisat açısından yaklaşan “Sosyal Bilimler Ne Söyler? Afet Planlamasına Deneysel Reçeteler” başlıklı bölüm ile yapılmakta.
Sıradaki: Afetlerle Kalkınmanın Sosyal, Sektörel ve Bölgesel Boyutu
Yukarıda, ardarada iki defa vurgu yaptığım ikinci kitap ise şu günlerde editöryal süreci devam etmekte olan “Afetlerle Kalkınmanın Sosyal, Sektörel ve Bölgesel Boyutu” başlıklı kitap. Bu kitap, konu ve hacim gibi sınırlılıkları dolayısıyla birinci kitap bünyesinde yer verilemeyen konuları iklim değişikliği, tarımsal üretim, sanayi ve enerji politikaları, şehirleşme politikaları vb. başlıklar altında ele almakta. Sonbahar’da yine Efil Yayınevi etiketi ile Sağlam KOBİ’nin destekleri ile yayımlanması planlanan bu kitap, birinci kitabın tamamlayıcısı olacak şekilde tasarlandı.
Bu kitabın sağladığı akademik katme değerin yanısıra sosyal fayda odaklı bir modelle tasarlanan bir platformun ortaya çıkmasını hedefliyoruz.
Afetlerle Kalkınma Platformu
Afet Bilinci Derneği’nin düşünce kuruluşu şeklinde planlanan ve tasarlanan ‘Afetlerle Kalkınma Platformu’ bu kitap ile yayımlanması planlanan ikinci kitabın kaynaklık edeceği bir buluşma alanı olacak. Söyleşiler, yayınlar, haberler yayınlamayı planlayan platform aynı zamanda ilgili alanda çalışanları bir araya getirerek kalkınma sürecinde afetleri dikkate alan bir yaklaşımın benimsenmesi için de akademik ve toplumsal düzeyde bir insiyatif oluşturmayı amaçlıyor. Platform aynı zamanda bu kitaplardan bağımsız olarak derneğin yapmayı planladığı ve üzerinde çalıştığı araştırma ve analizlere de ev sahipliği yapacak.
Platform şimdilik sosyal medya hesapları üzerinden yayın ve paylaşım yapıyorsa da kapsamlı bir web sayfasının hazırlık çalışmalarına devam ediliyor. Bu kapsamda platformun kurumsal kimlik çalışmaları da şekillendi ve logosu tasarlanarak yine sosyal medya hesapları üzerinden lansmanı yapıldı.

Platformu takibe almak isterseniz adresle şu şekilde:
Facebook: https://www.facebook.com/AfetlerleKalkinma/
Twitter: https://twitter.com/AfetlerKalkinma
Instagram: https://www.instagram.com/afetlerlekalkinma/
Kitabın Destekçisi “Sağlam KOBİ” Hakkında: UPS Vakfı, Dünya Ekonomik Forumu, ABD Ticaret Odası Vakfı ve Türkiye Kurumsal Sosyal Sorumluluk Derneği ortaklığında, KOBİ’lerin afete hazırlık sürecinin ve afet direncinin desteklenmesi amacıyla geliştirilen Sağlam KOBİ, firmaların, afete karşı hazırlıklı olmalarını desteklemek amacıyla eğitimler ve bilgilendirme faaliyetleri düzenlemekte. 2011 yılında yaşanan Van Depremi sonrasında hayata geçirilen bu proje, eğitimler, çalışan gönüllü programı ve çevrimiçi araç kiti ile firmaların karşılaşması muhtemel tehlikelere karşı çalışanlarını, ürünlerini, verilerini ve markalarını korumalarını sağlamaya yönelik adımlar atmalarını sağlamakta. Bilgi almak için buraya bakabilirsiniz.
* İktisadiyat’ın kurucusu sevgili Ü. Barış Urhan, Serkan Küçükşenel ile birlikte bu kitaba bölüm katkısı sağlamakla kalmadı, aynı zamanda kitabın yayımlanması aşamasında önemli destekler sağladı.