İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar bir buçuk senelik bir çalışmanın ardından Kasım 2015’te piyasaya çıktı. İmge Kitabevi tarafından basılan kitap, ilk ayında yayınevinin en çok satılan kitabı olmuş, ilk baskının da yarısından çoğu tükenmiş bile. Bunda Türkiye’de davranışsal iktisada olan ilginin artmasına rağmen basılı Türkçe kaynakların birkaç akademik makale ve bazı çeviri kitaplarla sınırlı olmasının etkisinin olduğunu düşünüyoruz. Bu rakamların yanısıra Mağfi Eğilmez, Uğur Gürses gibi Türkiye’nin saygın ekonomistlerinin çalışmamız hakkında söylediği güzel sözler de bizi mutlu ediyor. Dileriz bu kitap, ülkemizde davranışsal iktisada olan ilginin artmasına yardımcı olur. Kitabımız hakkında biraz bilgi vereyim:
Kitap, dünyanın çeşitli üniversitelerinde çalışmalarını sürdüren 22 akademisyen tarafından yazılmış 17 bölümden oluşuyor. Önsöz Maastricht Üniversitesi’nden, davranışsal iktisadın dünyada oldukça tanınmış isimlerinden olan Arno Riedl, giriş yazısı ise yine Türkiye’nin en önemli iktisatçılarından, İzzettin Önder tarafından yazıldı. Devrim Dumludağ ve Ester Ruben iktisat ve psikoloji ilişkisini ve davranışsal iktisadın gelişimini ele alan ilk bölümü yazdılar. Bu bölümün bir parçası Ağustos ayında İktisat ve Toplum Dergisi’nde yayınlanmıştı.
Özgün Burak Kaymakçı rasyonellik kavramının politik iktisatla, Çınla Akdere ve Mürrüvet Büyükboyacı ise davranışsal iktisatla olan ilişkisini tartışıyorlar. Emre Soyer’in davranışsal iktisadın politika geliştirmeye nasıl yardımcı olabileceğini basit örneklerle anlattığı bölümde zihnimiz çalışma biçimi, kararlarımızı verirken yaptığımız hatalar ve dürtme (nudge) gibi konular ele alınıyor.
Kitap mutluluk (iyi oluş) hakkında da dört bölüm içermekte. London School of Economics’ten Paul Dolan ve şu anda Warwick Üniversitesi’nde çalışmalarını yürüten Ayşe Yemişçigil mutluluğun ne olduğunu ve nasıl ölçüldüğünü anlatıyor. Paul Dolan’ın Happiness by Design adlı kitabı İngiltere’de uzun süredir en çok satılan kitaplar arasında. Murat Öztürk ve Özge Gökdemir mutluluğun fayda ve sosyal seçim kavramlarıyla ilgisini, Devrim Dumludağ ve Ruut Veenhoven da iktisat ve mutluluk arasındaki ilişkiyi anlatıyorlar. Ruut Veenhoven mutluluk literatürünün dünyadaki en önemli isimlerinden. Türkiye’nin mutluluk düzeyinin tarihsel seyri ise Kazım Anıl Eren ve Ahmet Atıl Aşıcı tarafından analiz edildi.
Davranışsal ve deneysel iktisadın mutfağına giren bölümlerin ilki Umut Keskin’in hazırladığı belirsizlik ve insan davranışları bölümü. Umut olasılık, beklenen değer, beklenen fayda, Allais Paradoksu gibi karar analizleri hakkındaki kavramları matematiksel açıklamalardan olabildiğince kaçınarak açıklıyor. Ü. Barış Urhan ve Zafer Akın ise deneysel iktisat yöntemleri ve standart oyunları anlatıyor. Bu bölüm deneysel iktisada ilgi duyanlar ve deneysel iktisat alanında çalışmayı düşünenler için özellikle önemli. İktisat deneylerleri laboratuvar veya sahada gerçekleştirilebilir. Her iki yöntemin de kendi içinde artı ve eksileri var. Örneğin saha deneyleri çalışma için daha temsili bir örneklem, laboratuvar ise deneyler için daha kontrollü bir ortam sağlamaktadır. Trento Üniversitesi’nden Ali Seyhun Saral laboratuvar deneyleri ve yöntemlerine giriş niteliğinde bir bölüm hazırladı. Çevre İktisadı ve deneysel iktisat arasındaki ilişki ise Pınar Ertör-Akyazı tarafından anlatılıyor. Kitabın son bölümü ise Tuna Çakar ile birlikte hazırladığımız iktisadi kararların hormonel, nörolojik ve fizyolojik temellerine iniyor. Kitabın sonuna ise bir davranışsal iktisat terimleri sözlüğü ekledik. Bu sözlük henüz Türkçe karşılıkları olmayan birçok terimin yazarlarımız tarafından kullanılan Türkçe çevirilerini içermekte.
Kitabı hazırlarken dilin akıcı ve sade olmasına özellikle dikkat ettik. Terimlerinin Türkçe karşılığı olmayan bir konuyu yalın bir Türkçe ile anlatmak oldukça meşakatli bir iş. Üstelik yazarlarımızın akademik çalışmalarının büyük bir kısmını İngilizce üzerinden yürüttüklerini de hatırlatmak isterim. Kitabımızın davranışsal ve deneysel iktisada ilgi duyan öğrenciler kadar ekonomik gelişmeleri takip edenler ve iş dünyasından insanların da ilgisini çekeceğini düşünüyoruz. Dileriz bu çalışma davranışsal iktisadın Türkiye’de tanınmasına yardımcı olur.
Kitabın Arka Kapak Yazıları:
Gerek tüketici gerek üretici şapkasıyla iktisadı oyuncuların davranışlarına atfedilen ve ana akım iktisadın temel varsayımlarından biri olan “rasyonalite”nin sorunsallaştırılmasını hedefleyen “davranışsal iktisadın” Türkçe literatürüne kapsamlı ve nitelikli bir giriş yapmasına vesile olan bu çalışma önemli bir referans noktası olacaktır. Çalışmanın; saha bulgularından laboratuvar deney sonuçlarına, felsefi tartışmalardan psikoloji alanındaki gelişmelere kadar geniş bir repertuara dayanması, geniş bir okuyucu kitlesiyle buluşması anlamına gelmektedir.
Prof. Dr. Fikret Adaman
Boğaziçi Üniversitesi
Hep rasyonel kararlar almıyoruz. Komşumuz arabasını yenilediğinde; gelecekte beklediğimiz gelirin bugün alacağı-mız kredinin faizini karşılayıp karşılayamayacağının hesabını fazla önemsemeden neden biz de arabamızı yenileme fikrine kapılabiliyoruz. Neden güneşli havalarda ATM’lerden daha fazla para çekiyoruz? Ya yeni bir iş kıyafeti alırken yüzde 5 daha ucuza bulabilir miyiz diye dükkân dükkân gezmezken, 25 liralık bir lambayı daha ucuza bulacağız diye 4-5 dükkân dolaşabiliyoruz. Ya çarşıpazarda pazarlık? Elinde hesap makinesiyle bize fiyat teklifi yapan satıcı, elleri cebinde fiyat pazarlığı yapana göre neden daha inandırıcı geliyor ve bizi ikna ediyor. Adını dahi hiç duymadığımız bir şarap sadece fiyat etiketi üç haneli olduğu için bizi neden mutlu ediyor? Pazarda neden önünde kalabalık olan tezgâha yöneliyoruz? Peki, bahşiş davranışımız? Garson bize adımızla seslendiğinde daha mı bonkör oluyoruz? Ya açıldığı yıl yüzlercesinin battığından haberdar iken ‘bizim hanım iyi yemek yapar’ diye borca girip kafe, lokanta açan girişimciler? Nasıl bir motivasyona sahipler? Tüm bunlara yanıt arayan bir iktisat disiplini var; davranışsal iktisat. Bu alanda her çalışma yeni bir kapı açıyor…
Uğur Gürses
Hürriyet
* Kitaba İktisadiyat yazarlarından Levent Neyse, Çınla Akdere, Tuna Çakar, A. Seyhun Saral ve Ü. Barış Urhan katkıda bulunmuşlardır.
