Aranıza yeni katılan ve bundan da gayet mutlu olan biri olarak, ilk yazımı takdim ediyorum. Serbest atışın varlığı elimi rahatlıyor tabi 🙂
Neden bahsetsem araştırsam diye düşünürken, zaten ucundan kulağından yakalamaya çalıştığım bir konudan ‘ Belirsizlik’ten bahsetmeyi uygun buldum, konuyu yazmaya cüret ederek birazcık daha aydınlatma derdi içinde…
Dinç Alada Hoca’nın İktisat Felsefesi ve Belirsizlik kitabını bulduğumda, sevinmiştim açıkcası. Çünkü o günlerde yeni yeni içine girdiğim, şimdilerde artık ben bu alandayım dediğim Davranışsal iktisadı seçmemin arka planını kuvvetlendiriyordum. Ve tabi her zamanki ‘aslında rasyonel insan yok’ tezim bi kenardan bakınıyordu oraya buraya. Kaos, postmodernizm, akılcılaştırma, yapay zeka şöyle böyle derken, ilerlemeci, modern bireyin geleceği düşünme, geleceğe kaygı duyma ve misyon-vizyon gibi kelimelerle ne iş gördüğünü anlama çabası içinde elime geçen kitapta, Adam Smith’ in ‘An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nation(1759)’ nından önce yazdığı ‘ The Theory of Moral Sentiments(1776)’ ında, belirsizliği insanın çalışma gayretini taze tutan bir kamçı olarak nitelerken, bir şok gibi beklenmeyen ve ‘beklenen fayda teorisi’nde olduğu gibi risk faktörüne indirgenerek ifade edilemeyen belirsizlik anında, bireyin geçmişle gelelecek arasındaki nedensellik zinciri koparken, bunu telafi etmek ve keşfetmek belki de yerine koyabilmek niyetiyle daha çok çalışacağını ifade ettiği satırlara yer verilmekte. Üstelik, Adam Smith, Ahlaki Duygular’da zamanın da bir his olduğunu ve bu yüzden bir otobüs beklerken zaman geçmezken, eğlenirken birden akıp giden zamanın algısal boyutuna, Einstein’dan önce değinmekte. Geleceği, bir çizgi gibi hep ileri giden zaman içinde, geçmişine bakarak, deneyimlerinden ve gözlemlerinden yararlanarak, tahmin eden birey, belirsizlik anında çizgisel, mutlak ve sürekli bir zamandan uzaklaşmakta ve hesaba katmadığı durumlar karşısında, hemencecik, halihazırda çözümlerden yararlanarak, adet, gelenek vb. Daha normatif kısa yollara başvurmaktadır Smith’e göre. Bu boşluğu kapatma çabası, yeniliklerin de tohumunu atan eldir. İnsanın hissettiği veya içinde bulunduğu denge durumu, huzur, sükûnet ve güven duygusunu yeniden elde etmek isteği tüm bunların altında yatan nedendir. Hatta bu denge öyle bir denge ki daha fazlasını isteyip duran, kendini gerçekleştirme adına sürekli ‘’ihtiyaç’’ çıtasını yükselten birey, Easterlin’in de dediği gibi, çok para kazanıp dursa da, sürekli arzuları yükselse de bir koşu bandının üzerinde koşarcasına aynı mutluluk düzeyine geri dönecektir. Hatta trajik olarak, bu aynı mutluluk düzeyi için daha çok ter döktüğünü de ekleyebiliriz.
Hesaplanır, kesilir biçilir bir dünyayı terzi edasıyla dikebilmek adına, ‘faydayı da ölçerim belirsizliği de’ diyerek belirsizliği, zihinsel olduğundan, yarını bugünden tahmin edelim ya da bugüne getirelim diyerek, olasılık hesabına dayandırmış iktisatçılara rağmen, F.H.Knight ‘eksik bilgiden farklı olarak, bilgiyle yeri doldurulamayacak bir faktör olarak belirtirken, J.M.Keynes ise, belirsizliği, güvensizlik dereceleriyle ifade etmiş ve hiçbir zaman yarının bugüne benzemediği dünyada, bugünden yaptığımız olasılık hesaplarıyla, bugün ile aynı hesap edilebilirlik derecesine indirgediğimiz yarının, olasılık, ihtimal yerine ağırlık kavramıyla yaklaşılabileceğini ileri sürerek, belki de Nobel ödüllü İktisatçı Daniel Kahneman ve Amon Tversky’nin ‘Prospect Theory-Beklenti Teorisi’ne de ilham kaynağı olmuş olabilir.
Geleceği öngörerek, tüm kararlarının sonuçlarını bilen birey, dedüktif ve a priori halinin yanında, zaman algısı, kişiden kişiye değişen ve dolayısıyla subjektif ve zamanlararası tutarsızlık içinde bireyin, belirsizlik halinde, zaman ufku ve gelecek perspektifi daralmakta, değişmekte ve hatta güvensizlik derecesine göre, yeni bir karar alma halinin önüne geçebilmektedir. Ayrıca, bu belirsiz anında, birey, ileriye bakmak yerine geriye yüzünü dönerek, geçmişte yapmış olabileceği hatayı ve bunu nasıl aştığına bakarak, zamanın durduğu bu şok anına uyum sağlamayı seçer. Kader, kısmet gibi doğa üstü nedenselliklerden ayırarak, birey, hareketsizliğinden sıyrılmak için, farklı bir rasyonellikle, elindeki tüm araçları kullanarak, tüm çevresel ve içsel araçlarını, alışkanlıklar, gelenek, görenek ve sezgileri ile kendi denge durumuna yeniden ulaşmaya çalışabilir. Bu arada, keşif ve öğrenme süreci de etkili olacaktır.
Kitabın tamamını içermese, bir kısmına belirsizlikle ilgili olarak ışık tutmaya ve şayet okumadıysanız, merakınız arttırmış olmayı umarak bu ilk yazımı tamamlıyorum. Sevgili arkadaşım Tuna’ya daveti ve Levent’e desteği için teşekkür ediyorum. Aranızı hoş buldum 🙂
KATEGORİLER
Çevre Ekonomisi
Duyurular
Edebiyat
Ekonometri
Felsefe
Fizik ve İktisat
İktisadi Düşünce Tarihi
İktisat Eğitimi ve Bölümleri
İktisat Öğrencilerine Tavsiyeler
İktisat Söyleşileri
İktisat Tarihi
İktisat Teorisi
Deneysel ve Davranışsal İktisat
Psikoloji
Risk ve Belirsizlik
Nöroekonomi
Nöropazarlama
Oyun Teorisi
İktisat ve Edebiyat
İktisatçılar
Kalkınma İktisadı
Eğitim
Eğitim İktisadı
İşgücü Piyasaları
Mutluluk ve Refah İktisadı
Teknoloji ve Yenilik İktisadı
Yoksulluk
Kitap İnceleme
Deneysel İktisat Kitaplığı
Konuk Yazarlar
Köşe Yazarları
Kuantum Fiziği ve Felsefesi
Özel Dosyalar
Müzik
Petrol
Sanat ve İdeoloji
Serbest Atış
Kategorisiz
Tarih
Türkiye Ekonomisi
Uluslararası İktisat
Uluslararası Rekabet
Yazarlarımızdan Haberler
Kitap Tanıtımı