Malumunuz Latin Amerika, dansları, renkli insanları ve çılgın futbolunun yanında, bitmek bilmeyen politik gerilimleri,ekonomik bunalımları, darbecileri ve devrimcileriyle dünya gündeminde sıcaklığını koruyan bir toprak parçasıdır. Son yıllarda da hızlı ve sert bir şekilde esen “sol rüzgarıyla” politik arenada ilginçliğini koruduğunu görüyoruz. Bu trendin baş mimarlarından Venezüella Devlet Başkanı Hugo Chavez’ın ekonomik ve sosyal alandaki icraatlerine baktığımızda ise geçici bir hevesin ötesinde, ‘21.Yüzyıl Sosyalizminin’ inşası anlamında emareler belirmekte. Chavez’in darbeci-asker geçmişi her ne kadar demokratikliği hakkında şüpheler doğursa ve sivri , anti-emperyalist çıkışlarının ‘şovenist’ boyutları tartışılsa da , sosyalizm teorisinin yeniden modellenmesi ve pratiğe geçirilmesi babında dünya için incelemeye değer bir deney ortamı oluşturduğu ortada. Teorik temellerine indiğimizde , Chavez’in konuşmalarında ısrarla vurguladığı “21. Yüzyıl Sosyalizmi” kavramının, doğuşunu Alman sosyolog Heinz Dieterich’e borçlu olduğunu söyleyebiliriz. Dieterich’in 1996 yılında ortaya attığı ve genel anlamda Bolivarcı sosyalist devrimi tanımlayan bu anlayışın, hem kapitalist sisteme hem de geçmiş sosyalist rejimlere eleştiri getirdiği gerçeğini göz önünde bulundurursak, global krizle çalkalanan dünyanın “Eyvah nereye gidiyor bu kapitalizm?” diyerekten, Marx ve Das Kapital heyecanlanmaları yaşadığı şu dönemde, duruma modern, sakin ve rasyonel bir bakış getirebileceğini düşünüyorum.
Dieterich’in “21.Yüzyıl Sosyalizmi” adı altında şekillendirdiği görüşün temelinde, ne kapitalizmin ne de geçmişte tecrübe edilen sosyalizmin, insanlığın temel sorunları olan yoksulluk, açlık, sömürü, ayrımcılık ve ırkçılığa karşı etkin bir çözüm oluşturamadığı gözlemi yatıyor. Kapitalizmin vurdumduymaz piyasa ortamı ve rekabet tabanlı sistemi ile, klasik sosyalizmin ağır devlet bürokrasisi ve antidemokratik şekillenmelerinin insan faktörünü ıskalaması, kuşkusuz gözleri daha hümanist , katılımcı demokrasiyi temel alan, bireysellik ve sosyal yaşam vurgusunu aynı anda yapabilen ve planlı bir modellemenin gerekliliğini öngören bir sisteme çeviriyor. Dieterich, post-kapitalist uygarlık çağında insanlığın temel sorunlarının çözümü için, 4 temel noktanın baz alınarak modelleme yapılması gerektiğini düşünüyor;
1)Piyasa yerine, emekçilerin ve değer üretenlerin demokratik katılımlarıyla yön verilen, Marksist değer teorisi üzerine kurulu ekonomik model.
2)Her vatandaşın önemli konular üzerinde etkin şekilde yönetime katılabildiği demokratik anlayış.
3)Azınlık haklarının güvenceye alındığı, demokratik kurumların halkın ortak çıkarlarını koruduğu temel demokrasi.
4)Rasyonalite ve etik bağlamında kendi geleceğini çizebilen vatandaş kavramı.
[1]
Kapitalizmin getirdiği çarpıklıkları ya da dönem dönem yaşattığı buhranları , sistemin bir parçası olarak kabul edip yola devam etmek de tabii ki bir seçim. Ancak olayın insani boyutunu düşündüğümüzde, zaten yoksulluktan kıvranan milyonlarca insanın barındığı bu dünyaya, bir de dönem dönem krizlerin yaşandığı, insanların bir anda işsiz kalabildiği, ailelerin yıkıldığı, çocukların eğitim , sağlık ve sosyal hizmet güvencesinin olmadığı bir dünya daha eklemek pek akılcı görünmüyor. Tabii ki yeni bir yol ararken de geçmişte tecrübe edilen aşırı merkezci , bürokratik diktatörlüğe dönüşen, ekonomik eşitlik adına insanları koca bir duvarın ardına hapseden Sovyet tarzı sosyalizmin getirdiği acıları da unutmamak gerek.
İşte yeni sosyalizm anlayışının pratik yansımaları bağlamında, Venezüella’da olup bitenlere göz gezdirmekte fayda var. 1998’de Hugo Chavez’in iktidara gelişiyle birlikte, Venezüella genellikle tepkiyle karşılanan hızlı bir kamulaştırma dönemine girmişti. Bu kamulaştımaları ise Chavez’in deyimiyle ‘kapitalizmin halka zarar veren yönlerini törpüleyen’ sosyal içerikli ekonomi politikaları takip etti. Tabii ki Venezüella ekonomisinin, petrol faktörü göz ardı edildiğinde, ne kadar başarılı olduğu ya da sürekli kalkınmayı sürdürüp sürdüremeyeceği tartışmaya açık. Resmi kaynaklara göre , yoksulluk 10 yılda yüzde 20’lerden yüzde 10’lara , işsizlik ise yüzde 16’lardan yüzde 7’lere düşmüş. Zengin ve fakir arasındaki fark da yaklaşık yüzde 13 oranında gerileme göstermiş[2]. Son birkaç seneye baktığımızda, yıllık ortalama yüzde 10’larda seyreden bir ekonomik büyüme hızı söz konusu. Yalnız bu rakamlara ,ekonomik büyümenin büyük oranda petrol fiyatlarının yükselmesine bağlı olduğundan yola çıkılarak yapılan eleştirileri de eklemek gerek [3]. Venezüella ekonomisini doğru şekilde analiz etmek için elbette bunlar tümüyle yeterli göstergeler değil, ancak esas dikkat çekmek istediğim nokta, sosyalizme bakış açısı anlamında radikal değişikliklerin filizlendiği ve ekonomik kaynakların sosyal projelere etkin bir şekilde aktarıldığı gerçeği. Bütün Venezüella vatandaşları şu an Ulusal Kamu Sağlık Sistemi kapsamında parasız sağlık hizmeti hakkına sahip. Bunun yanında eğitim projelerine, okuma-yazma programlarına verilen destek arttırıldı ve 2005 yılında UNESCO standartlarına göre cahillik durduruldu[2]. İnsan eksenli sosyalizm anlamında gözüme çarpan diğer uygulamalar ise halkın katılımcı demokrasi çerçevesinde örgütlendiği, karar mekanizmasına katılabildikleri, hükümetle iletişimde oldukları Halk Meclisleri. Hugo Chavez özellikle tabanın yönetime katılımı ve sosyal projeleri desteklemesi için ciddi bir ağ kurmak istiyor. ‘Bolivarcı halkalar’ da bu mantıkta oluşturulan, yerel sosyal hizmetler için çalışan küçük gönüllü topluluklar. Bunun dışında işçilerin yönettiği sosyalist işletmelere de değinmek gerek. İşçiler, fabrikayı yönetenleri seçiyorlar ve yönetime doğrudan katılıyorlar. Bu sistemin yukardan dayatmacılığı ve bürokratik yozlaşmayı önlemesi , avantajlar arasında nitelendiriliyor. Ayrıca halka genel olarak sorumluluk bilincini aşılaması açısından önemli yer tutuyor [4]. Bütün bunlara rağmen Venezüella’da kapitalizmin tümden rafa kalktığını söylemek yanlış olacaktır. Kalıcı bir sosyalist yapılanma oluşana kadar en azından şu an için halkı kapitalizmin olası ‘sendromlarından’ koruyan bir ekonomiye geçildiğini söyleyebiliriz.
Kısacası, Heinz Dieterich’in teorik danışmanlığını yaptığı 26 milyon nüfuslu Chavez Venezüella’sı sosyalizm denemeleri anlamında dünyaya farklı bir insancıl bakış açısı getirebilir. Venezüella denemelerine bakınca ironik bir sosyalizm eleştirisi olan Good bye Lenin filmini hatırlamadan edemedim. Başkahraman Alex’in sosyalizm neferi annesi ,duvar yıkılmadan önce komaya girer. Ancak Alex, sosyalizmin çöktüğünü annesine fark ettirmemek için, Doğu Almanya’yı gerçekte olmayan bir masala dönüştürür. Kurduğu düzmece dünyada, annesine hayali Doğu Almanya başkanı Sigmund Jähn’in duvarı kaldırdığı konuşmasını televizyondan izlettirirken, şöyle seslenir Jähn insanlığa;
“Sosyalizm bir duvarın arkasında yaşamak değildir. Diğerlerine ulaşabilmektir ve diğerleriyle yaşayabilmektir. Sadece daha iyi bir dünya hayali değil, dünyayı daha iyi bir yer haline getirmeye çalışmaktır.”
Kim bilir, belki Sigmund Jähn’ler Latin Amerika’dan çıkar…
Kaynakça:
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Socialism_of_the_21st_century
[2] http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=2408
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_Venezuela
[4] http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=2606
KATEGORİLER
Çevre Ekonomisi
Duyurular
Edebiyat
Ekonometri
Felsefe
Fizik ve İktisat
İktisadi Düşünce Tarihi
İktisat Eğitimi ve Bölümleri
İktisat Öğrencilerine Tavsiyeler
İktisat Söyleşileri
İktisat Tarihi
İktisat Teorisi
Deneysel ve Davranışsal İktisat
Psikoloji
Risk ve Belirsizlik
Nöroekonomi
Nöropazarlama
Oyun Teorisi
İktisat ve Edebiyat
İktisatçılar
Kalkınma İktisadı
Eğitim
Eğitim İktisadı
İşgücü Piyasaları
Mutluluk ve Refah İktisadı
Teknoloji ve Yenilik İktisadı
Yoksulluk
Kitap İnceleme
Deneysel İktisat Kitaplığı
Konuk Yazarlar
Köşe Yazarları
Kuantum Fiziği ve Felsefesi
Özel Dosyalar
Müzik
Petrol
Sanat ve İdeoloji
Serbest Atış
Kategorisiz
Tarih
Türkiye Ekonomisi
Uluslararası İktisat
Uluslararası Rekabet
Yazarlarımızdan Haberler
Kitap Tanıtımı